با افزایش جمعیت و افزایش مصارف خانگی و به تبع آن تولید مقدار زیادی پسماند در شهرها، به ویژه کلانشهرها، توجه به مسائل زیست‌محیطی برای داشتن محیطی پاك و مدیریت پسماند در كلانشهرها به ضرورتی مهم تبدیل شده است. اما باید تأکید کرد که مدیریت پسماند تنها به عهده یک ارگان یا یک مسئول نیست و همكاری مردم در كنار تلاش سازمان‌ها و ارگان‌های متولی این حوزه ضروری است. در کنار این موارد فرهنگسازی برای مشارکت شهروندان در مدیریت پسماند از نیازهای اصلی این حوزه محسوب می‌شود که می‌تواند تا حدودی مشكلات موجود را رفع كند. تبریز یكی از شهرهایی است كه دفع زباله در آن همواره با حواشی مختلفی همراه بوده است. در حدود ۲ دهه قبل دفع بدون كارشناسی زباله در بیابان‌های اطراف تبریز و نفوذ شیرابه‌های حاصل از این زباله‌ها موجب نگرانی مردم و مسئولان از به خطر افتادن سلامت و بهداشت آب‌های زیر زمینی شد. در یكی ۲ سال اخیر نحوه جمع‌آوری زباله‌های عفونی و صنعتی در تبریز بار دیگر خبرساز شده است. برخی شهروندان از جمع‌آوری یكپارچه زباله‌های عفونی بیمارستانی و زباله‌های شهری احساس نگرانی می‌كنند. این در حالی است که مسئولان وعده‌هایی برای حل این مشكل در ماه‌های آتی می‌دهند.

دفع همزمان زباله‌های عفونی و معمولی
یكی از شهروندان تبریزی در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری از مشاهده نحوه جمع‌آوری زباله‌های عفونی درمانگاه‌های واقع در خیابان ۱۷ شهریور تبریز می‌گوید: ساعت حدود ۹ شب بود كه مأموران شهرداری زباله‌های واقع در خیابان ۱۷ شهریور را جمع‌آوری می‌كردند. این خیابان محل تجمع مطب پزشكان و درمانگاه‌های كوچك است و بیشتر زباله‌های تولیدی در این منطقه عفونی است.
وی كه مایل به اعلام نامش نیست ادامه می‌دهد: از مأموران در حال كار از نحوه جمع‌آوری زباله‌های عفونی این مراكز سؤال كردم و آنان جواب دادند كه تفكیكی در كار نیست و همه زباله‌های این منطقه و كوچه‌های مسكونی اطراف یكجا جمع‌آوری می‌شوند. این شهروند تبریزی ادامه می‌دهد: با كمی كنجكاوی و پیگیری این موضوع در محل، صحت گفته‌های این مأمور شهرداری مورد تایید ساکنان دیگر نیز قرار گرفت و اینکه زباله‌های عفونی این مراكز درمانی در خودروهای زباله بر عادی شهرداری دپو و سپس منتقل می‌شود.

تولید روزانه ۱۱۵۰ تن زباله در تبریز
اما در همین زمینه مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تبریز می‌گوید: در تبریز روزانه حدود هزار و ۱۵۰ تن زباله تولید می‌شود و سرانه تولید پسماند در تبریز ۶۵۰ گرم به ازای هر نفر است، حدود ۶۰‌درصد از زباله‌های تولید شده در تبریز و شهرك‌های اطراف، ‌تر و ۴۰‌درصد دیگر خشك است.
به گفته «‌علیرضا اصغری» در تبریز تنها حدود ۵‌درصد از پسماندهای خشك در مبدأ تفكیك می‌شوند. از این رو برای فرهنگ‌سازی تفکیک زباله از مبداء، آموزش‌های شهروندی در مدارس، مهدكودك‌ها و مراكزی كه تجمع افراد و همشهریان زیاد است، ارائه می‌شود .
وی در مورد برنامه بلندمدت سازمان مدیریت پسماند شهرداری تبریز می‌گوید: یكی از شاخص‌های اصلی مدیریت پسماند دركلانشهرها، كاهش دفع نهایی پسماندهای شهری و در مرحله بعد دفع استاندارد زباله است. به همین دلیل فراخوان بین‌المللی ایجاد نیروگاه زباله سوز در تبریز داده شده است. اصغری می‌‌افزاید: قرار است با بهره‌برداری از این نیروگاه، زباله‌ها تبدیل به انرژی و تحول عظیمی در حفظ محیط‌زیست و مدیریت پسماند ایجاد شود. مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تبریز می‌افزاید: برای مدیریت پسماندهای پزشكی و پسماندهای عفونی غیربیمارستانی، برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شده و تا چندماه آینده پسماندهای مطب‌ها، كلینیك‌، رادیولوژی‌ها و آزمایشگاه‌ها جمع‌آوری و امحا می‌شوند.

دفن پسماندهای ۴۶ مركز درمانی در استان
معاون درمان دانشگاه علوم پزشكی تبریز نیز در این زمینه می‌گوید: پسماندهای پزشكی به ۲ بخش بیمارستانی و غیر‌بیمارستانی تقسیم می‌شوند كه در بخش بیمارستانی مشكل چندانی در آذربایجان شرقی وجود ندارد. «‌علی تقی زادیه» می‌افزاید: دراستان بیش از ۴۶ بیمارستان و مركز درمانی وجود دارد و در تمام بیمارستان‌های استان دفع پسماندها بارعایت موارد بهداشتی و به وسیله دستگاه‌های مخصوص انجام می‌گیرد و جز در موارد خاص مشكلی در این خصوص وجود ندارد. به گفته وی حداقل ۸۰۰ مرکز پزشكی و بیش از ۵ هزار مطب در استان وجود دارد که برای مدیریت پسماندهای آنها بر اساس مصوبه كمیته پسماند استان، تا چند ماه آینده، اقدام‌های راهبردی انجام می‌شود. معاون درمان دانشگاه علوم پزشكی تبریز ادامه می‌دهد: بعد از برگزاری مناقصه از طرف شهرداری تبریز شركت‌هایی ایجاد می‌شود که وظیفه آنها جمع‌آوری و امحای تمام پسماندهای غیربیمارستانی در مطب‌ها، كلنیك‌ها و سایر مراكز پزشكی است.

مدیریت چند‌گانه زباله‌ها در استان
اما رئیس اداره پایش اداره كل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان شرقی در این زمینه معتقد است که مدیریت پسماند در استان در بخش‌های مختلف انجام می‌شود و دستگاه‌های مختلفی در این زمینه فعال هستند. هدف نهایی از فعالیت این دستگاه‌ها رسیدن به نقطه مشترك كاهش مخاطرات زیست‌محیطی ناشی از انباشت زباله‌هاست. «‌شاهین رحیم اوغلی» می‌گوید: در بخش پسماندهای شهری شهرداری مسئول است و در مورد پسماندهای پزشكی این وظیفه برعهده بیمارستان‌ها و مراكز پزشكی با نظارت دانشگاه علوم پزشكی است. به گفته وی در بخش پسماندهای صنعتی هم سازمان صنعت، معدن و تجارت و ادارات كل حفاظت محیط‌زیست مسئول هستند.
رحیم اوغلی معتقد است که در حوزه مدیریت پسماند شهری اقدام‌های خوبی برای دفع و دفن انجام شده است و در تبریز از لندفیل (دفنگاه زباله) فنی مهندسی و بهداشتی استفاده می‌شود و کنترل شیرابه و تصفیه آن نیز انجام می‌شود .وی بیان می‌كند: در شهرستان‌ها هم اعتبارات خوبی برای ساماندهی و مدیریت اصولی پسماندهای شهری هزینه شده است. با این وجود برای پسماندهای بیمارستانی نظارت بیشتر برعهده ادارات حفاظت محیط‌زیست است كه سال گذشته نحوه امحای آنها مورد توجه قرار گرفت و واحدهای متخلف به مراجع قضایی معرفی شدند.
وی می‌افزاید: در حال حاضر مدیریت قابل‌قبولی در پسماندهای بیمارستانی وجود دارد و در بخش كلینیك‌ها انتظار می‌رود با راه‌اندازی مركز دفن در اوایل سال ۹۶ این وضعیت بهبود یابد. رئیس اداره پایش اداره كل حفاظت محیط‌زیست استان اعلام می‌كند: در حال حاضر بازیافت اصولی در استان وجود ندارد و بازیافت‌های انجام شده در حاشیه بعضی شهرها اصولی و مورد تأیید نیست. رحیم اوغلی تأكید می‌كند: بازیافت و تصفیه یكی از اركان مهم مدیریت پسماند است كه باید از سوی شهرداری‌ها جدی گرفته شود.

هزینه‌های مدیریت پسماند به روش سنتی
دفن زباله‌ها در دفنگاه‌ها ( لندفیل ) و تشکیل حوزه‌های متمرکز دفن زباله شهری، علاوه بر سازماندهی و مدیریت زباله هدف‌هایی چون جمع‌آوری بیوگاز تولیدی و جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای را دنبال می‌کند . امروزه در بیشتر کشورهای جهان به دلیل وضع قوانین زیست‌محیطی شدید، از روش سنتی سوزاندن زباله استفاده نمی‌شود. زیرا به دلیل وجود این قوانین، صنایع موظف به نصب فیلترها و سایر تجهیزات کنترل‌کننده آلاینده‌های زیست محیطی هستند و از این رو به دلیل تحمیل هزینه‌های گزاف، این روش جای خود را به دفن زباله در دفنگاه‌ها داده است. بی‌توجهی به دفنگاه‌ها و رها کردن زباله در محل دفن بدون تدابیر زیست محیطی نیز امکان پذیر نیست.

نویسنده: مهسا رمضانی‌ /تبریز – خبرنگار همشهری